Bouw aan weerbaarheid met urgentie en optimisme
Sander Dekker, bestuurder van het Maasstad Ziekenhuis
Takeaways van Sander Dekker:
- Vertrouwen geven en uitstralen is cruciaal in crisissituaties. Mensen moeten weten dat ze op je kunnen rekenen en dat jij hun het vertrouwen geeft.
- Open zijn over wat je wel en niet weet, creëert begrip en versterkt leiderschap, zeker wanneer besluiten moeten worden genomen met beperkte informatie.
- Een organisatie is pas weerbaar als medewerkers zich veilig voelen en verantwoordelijkheid durven nemen. Investeer daarom in een actieve veiligheidscultuur.
- Door regelmatig crisissituaties te oefenen, verbetert samenwerking, worden knelpunten zichtbaar en groeit het vertrouwen in elkaar.
- We moeten de noodzaak van voorbereiding voelen, maar ook hoop en vertrouwen houden. Het geloof in eigen kunnen is belangrijk om samen vooruit te kunnen.
Bouw aan weerbaarheid met urgentie en optimisme
“Onze manier van leven wordt bedreigd. Dat is een test voor onze weerbaarheid.” Sander Dekker, bestuurder van het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam, is duidelijk in zijn reflectie op de huidige tijd. Dekker noemt als voorbeelden de oorlog aan de oostgrens van Europa, onrust in het Midden-Oosten en groeiende cyberdreiging. Maar hij doelt ook op het populisme dat de overhand krijgt en de toenemende agressie tegen hulpverleners. Zijn conclusie: de wereld waarin we leven, is fundamenteel veranderd. “We moeten het hoofd koel houden en blijven geloven dat we samen problemen kunnen oplossen. Daar ligt onze kracht en dat moeten we niet vergeten.”
Dekker groeide op in de jaren tachtig van de vorige eeuw. “In mijn vormende jaren viel de Berlijnse Muur, won het liberalisme, werd de wereld vrijer en welvarender.” Die ontwikkelingen lijken nu te keren. “Soms denk ik wel: in wat voor slechte film zit ik nu? Is alles waar ik op vertrouwde nog wel te vertrouwen?” Het raakt hem persoonlijk. Niet alleen als mens, maar ook als bestuurder in de publieke sector. “Een sterke publieke sector is essentieel om onze samenleving weerbaar te houden: onderwijs, veiligheid, goede zorg. Weerbaarheid is dan ook iets waar wij hier in het Maasstad elke dag mee bezig zijn.”
Weerbaarheid vormt de basis voor goede zorg
Dat is ook noodzakelijk, want in het ziekenhuis zijn veel van de ontwikkelingen in de maatschappij merkbaar. Personeelstekorten, stijgende kosten, digitale dreiging en agressie aan de balie, stuk voor stuk thema’s waar het Maasstad dagelijks mee te maken heeft. “We hebben elke dag pogingen van buiten om onze systemen binnen te dringen. Ziekenhuizen zijn onderdeel van de vitale infrastructuur, en dus een doelwit.” Als partnerziekenhuis van Defensie speelt Maasstad Ziekenhuis bovendien een rol in militaire paraatheid. “Onze artsen worden ingezet op missies. We trainen personeel samen met Defensie en behandelen in ons brandwondencentrum ook slachtoffers van oorlogen.” Het betekent dan ook dat het ziekenhuis altijd paraat moet staan om in actie te komen wanneer dat nodig is.
Dekker ziet duidelijke parallellen tussen het veiligheidsdomein en de zorg. “Mensen willen erop kunnen vertrouwen dat zorg er is, altijd. Vertrouwen is ook de basis van weerbaarheid.” Voor Dekker gaan die twee begrippen hand in hand. Weerbaarheid is ook nodig om het vertrouwen te bewaren op de momenten dat het enorm onder druk staat. Wanneer er sprake is van crisis.
“Mensen willen erop kunnen vertrouwen dat zorg er is, altijd. Vertrouwen is ook de basis van weerbaarheid.”
Drie lessen uit crisiservaring: geef vertrouwen, wees eerlijk en blijf oefenen
Als oud-staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en oud-minister van Rechtsbescherming, heeft Dekker crises van dichtbij meegemaakt: de examenfraude in 2013, de moord op Anne Faber in 2017 en, recenter, de coronacrisis. Die ervaringen hebben zijn manier van leidinggeven gevormd. “Het is ook een ultieme test voor leiderschap. Je moet voor de troepen gaan staan en soms de klappen opvangen. Ik heb dat ook meegemaakt. Het belangrijkste is dat je bereid bent om ervan te leren.” Voor Dekker zijn die lessen terug te brengen tot drie kernbegrippen: vertrouwen geven, eerlijkheid betrachten en blijven oefenen.
Crisis betekent dat waar je op vertrouwt er niet meer is en dat het vertrouwen wordt geschaad. Wat kun je dan doen? Volgens Dekker is dat helder: “Je moet mensen vertrouwen geven, maar ook zelf vertrouwen uitstralen.” Het is belangrijk dat het vertrouwen breed gevoeld wordt: “Eigenlijk hoef je niet vreselijk veel te vragen. Als de nood aan de man is, ziet iedereen dat en springt iedereen erin. Dat is niet alleen zo bij het Maasstad Ziekenhuis, maar ook bij de politie of in het onderwijs. In de publieke sector staan mensen er als het nodig is.”
Zijn tweede les gaat om eerlijkheid. “Mensen voelen haarfijn aan of je doet alsof je het weet, of dat je eerlijk bent.” In crisistijd moet je besluiten nemen met onvolledige informatie. “Als je dan transparant bent en open aangeeft wat je wel en niet weet, krijg je begrip terug. Dat is leiderschap.”
En blijven oefenen? “De crisis die je moet managen, is zelden de crisis die je verwacht. Maar door te oefenen, leer je samenwerken, ontdek je waar processen stroef lopen en bouw je aan vertrouwen.” Maasstad oefende onlangs nog een grootschalige aanslag. “De kans is klein, maar het kan gebeuren. Dan moet je er klaar voor zijn. Weerbaarheid is een spier die je kunt trainen door vaker te oefenen.”
Weerbaarheid begint bij de mens: een cultuur van veiligheid
Voor Dekker begint weerbaarheid bij de mensen in het ziekenhuis. “Onze organisatie kan niet weerbaar zijn als onze collega’s dat niet zijn. En dus investeren we in een veiligheidscultuur.” In zijn onderzoekservaring keek Dekker naar organisaties met hoge risico’s, zoals vliegvelden en kerncentrales. “Wat die organisaties sterk maakt, is de cultuur waarin iedereen, ongeacht positie, het recht en de ruimte voelt om ‘stop’ te zeggen. Die cultuur bouwen we hier ook.”
Het is belangrijk dat veiligheid hoog op de agenda blijft. Dan zorg je ook dat die cultuur blijft bestaan. Zo begint elke bestuursvergadering bij Maasstad met één vraag: ‘Is er op dit moment iets dat je zorgen baart op het gebied van veiligheid of kwaliteit?’ Het lijkt simpel, maar het werkt. “Zelfs als het iets kleins is: het houdt alles scherp, en het zorgt dat veiligheid top of mind blijft.”
Collega’s beschermen en weerbaar maken
Weerbaarheid kan soms ook heel letterlijk het doel zijn. Bijvoorbeeld bij de medewerkers van het Maasstad Ziekenhuis. “Onze mensen krijgen helaas te maken met verbaal en soms zelfs fysiek geweld. We trainen hen: wanneer kun je een stap opzij doen, en wanneer moet je een duidelijke grens stellen?” Want ook dat is leiderschap: laten zien dat je achter je mensen staat. Daarnaast wordt er hard gewerkt aan duurzame inzetbaarheid: “De druk is hoog, we vragen veel. Maar mensen moeten wel fris en fit blijven. Anders houdt het op.”
Een oproep voor leiderschap dat urgentie verbindt met optimisme
Heeft hij nog een advies voor zijn collega-bestuurders? Voor Dekker zijn urgentie en optimisme onlosmakelijk met elkaar verbonden. “We moeten de urgentie voelen: zorg dat het thema weerbaarheid op de agenda komt, dat je oefent, dat je investeert in preventie. Maar tegelijkertijd moet je mensen hoop bieden. Nederland is een krachtig land. We kunnen veel. Dat vertrouwen, dat geloof in eigen kunnen, daar snakken mensen naar.”
“De druk is hoog, we vragen veel. Maar mensen moeten wel fris en fit blijven. Anders houdt het op.”
