Foto: Alexander Santos de Lima
“If you can dream it, you can do it”
Annelien Bredenoord, voorzitter van het college van bestuur van de Erasmus Universiteit Rotterdam
Takeaways:
- Weerbaarheid in het hoger onderwijs is essentieel voor het behoud van democratische waarden en een inclusieve samenleving.
- Vertrouwen in de wetenschap en instituties is geen vanzelfsprekendheid en vergt dagelijks onderhoud.
- Universiteiten moeten jongeren toerusten met kennis én moreel leiderschap, zodat zij kunnen bijdragen aan een veerkrachtige samenleving.
- Polarisatie en sociale bubbels vragen om bewuste dialoog en verbinding, juist op de universiteitscampus.
- Europese samenwerking is noodzakelijk om grote vraagstukken als klimaat, veiligheid en democratie effectief aan te pakken.
- Optimisme is een morele plicht voor leiders in het onderwijs, pessimisme brengt ons nergens.
“If you can dream it, you can do it”
In een tijd waarin polarisatie, negativisme en maatschappelijke onvrede snel terrein winnen, ziet Annelien Bredenoord het versterken van weerbaarheid als een morele plicht, niet alleen voor individuen, maar juist ook voor instituties als universiteiten. “We moeten blijven geloven in de toekomst,” stelt ze. “Als de toekomst alleen maar als bedreigend en eng wordt ervaren, wie heeft er dan nog zin om zich in te zetten voor vooruitgang?”
Voor Bredenoord betekent weerbaarheid veel meer dan het aanleggen van een noodpakket in de kelder. Het gaat over veerkracht, over optimisme en vooral over het vermogen om te blijven verbinden. “Een weerbare samenleving is een samenleving die schokken kan opvangen, maar ook een waarin mensen elkaar blijven vinden ondanks grote verschillen. Waar mensen bereid zijn zich in te zetten voor waarden als mensenrechten, democratie en vrijheid,” legt ze uit.
Universiteit midden in de samenleving en aanjager van dialoog
De Erasmus Universiteit ziet zij nadrukkelijk als een ‘Engaged University’, een instelling die midden in de samenleving staat. Dat brengt kansen, maar ook uitdagingen met zich mee. Protesten over fossiele samenwerkingen, geopolitieke spanningen die hun weg vinden naar de campus, felle discussies onder studenten. Bredenoord ziet deze discussies als onvermijdelijk, maar ook als waardevol. “We willen dat maatschappelijke discussies bij ons binnenkomen,” zegt ze. “Juist hier, in de collegezaal en in het debat, leren studenten omgaan met andere perspectieven. Dat schuurt weleens, maar is ook essentieel om weerbaar te worden.”
Met ruim 33.000 studenten en meer dan 6.000 medewerkers zijn de universiteit en de verbonden partijen een weerspiegeling van de samenleving zelf, inclusief alle spanningen en tegenstellingen. “We zien hoe sociale media mensen in bubbels opsluiten, hoe het publieke debat verhardt. Juist daarom hebben wij de verantwoordelijkheid om studenten te leren hoe je kritisch blijft denken, hoe je in dialoog blijft en hoe je omgaat met tegenslag.”
“We zien hoe sociale media mensen in bubbels opsluiten, hoe het publieke debat verhardt.”
Wetenschap uit de ivoren toren
Een belangrijke boodschap die Bredenoord haar studenten meegeeft, is dat fouten maken geen mislukking betekent, maar juist persoonlijke groei. “Dat zeg ik elk jaar weer bij de opening van het academisch jaar,” vertelt ze. “Weerbaarheid betekent dat je leert opstaan na een val en dat je voelt dat er mensen zijn die je steunen terwijl je het opnieuw probeert.”
Binnen de universiteit wordt dit principe concreet gemaakt door programma’s als Resilient Delta, waarin de Erasmus Universiteit samenwerkt met de TU Delft en het Erasmus MC om oplossingen te vinden voor maatschappelijke vraagstukken in een grootstedelijke context. Of het nu gaat om de veiligheid van de haven, gezondheid in kwetsbare wijken of de energietransitie: het uitgangspunt is dat wetenschap niet in een ivoren toren thuishoort, maar een directe bijdrage levert aan een betere samenleving.
Een strategie voor impact op de grote vragen van onze tijd
De nieuwe strategie van de universiteit (2025-2030) legt de nadruk op maatschappelijke relevantie en impact. “We willen geen leerfabriek zijn,” zegt Bredenoord beslist. “We leiden studenten niet alleen op om kennis te vergaren, maar ook om moreel leiderschap te tonen en bij te dragen aan oplossingen voor de grote transities van deze tijd. Als change agents als het ware.”
Die transities zijn volgens haar talrijk en urgent: klimaatverandering, digitalisering, de betaalbaarheid van de zorg, maar ook bredere thema’s zoals sociale cohesie en democratische weerbaarheid. Bredenoord ziet daarbij een sterke rol weggelegd voor de universiteit als kennisinstelling, maar ook als morele en maatschappelijke gids. “We kunnen jongeren niet enkel academische vaardigheden meegeven. We moeten ze ook leren wat hun rol kan zijn in de samenleving en dat die rol ertoe doet.”
Leiderschap gericht op herstel van vertrouwen
Een thema dat voortdurend terugkomt in Bredenoords verhaal, is vertrouwen. Ze ziet hoe in Nederland – en breder in Europa – het vertrouwen in instituties en professionals is afgenomen, wat leidt tot overmatige regels en verantwoordingsdruk. “Dat is een systeem van wantrouwen,” zegt ze. “Terwijl vertrouwen juist de basis is van innovatie en creativiteit.”
In haar leiderschap probeert ze dat vertrouwen te herstellen, zowel binnen haar eigen organisatie als richting de samenleving. “Ik geloof dat vertrouwen radicaal moet worden teruggegeven aan de mensen die het werk doen: docenten, onderzoekers, zorgverleners. Anders raken we verstrikt in controlemechanismen die alleen maar energie kosten en weinig opleveren.”
Europese samenwerking als antwoord
Volgens Bredenoord is het bovendien onmogelijk om de grote vraagstukken op nationaal niveau op te lossen. Europa is voor haar geen abstract ideaal, maar een harde noodzaak. “Er bestaan geen puur Nederlandse vraagstukken meer,” stelt ze. “Of het nu gaat om veiligheid, klimaatverandering of economische groei en brede welvaart, we hebben schaalgrootte nodig. Die vinden we alleen in Europa.”
Ze pleit daarom voor een versterking van de Europese samenwerking, waarbij niet alleen goederen, diensten, mensen en kapitaal vrij kunnen bewegen, maar ook kennis en innovatie. “Dat zou wat mij betreft de vijfde Europese vrijheid moeten zijn,” legt ze uit. “We zijn een kenniseconomie, en als we onze waarden en welvaart willen beschermen, moeten we daar vol op inzetten. De belangrijke recente Europese adviesrapporten van Enrico Letta, Mario Draghi en Manuel Heitor – in deze laatste commissie zat ik zelf als expertlid1 – benadrukken dit eensgezind.”
Optimisme als morele plicht
Opvallend in haar verhaal is het consequente pleidooi voor optimisme. Bredenoord noemt het zelfs een morele plicht voor bestuurders. “Pessimisme is misschien verleidelijk, maar het helpt ons niet vooruit,” zegt ze. “Jonge mensen kijken naar ons. Als wij alleen maar benadrukken dat de toekomst onzeker en bedreigend is, waarom zouden zij zich dan nog inspannen? We moeten juist laten zien dat het anders kan, dat verandering mogelijk is.”
Die houding vat ze mooi samen in een persoonlijke anekdote. Tijdens een vakantie zag ze in een café een muur waarop stond: If you can dream it, you can do it. Ze maakte er een foto van met haar modern family en heeft die nog steeds thuis hangen. “Dat raakte me,” zegt ze. “Het gaat over verbeeldingskracht, over durven dromen en over het scheppen van nieuwe mogelijkheden, ook als je het einddoel nog niet precies kent. En dat is precies wat we nu nodig hebben.”
Oproep aan bestuurders: kies voor hoopvol narratief van verbinding en optimisme
Bredenoords oproep is duidelijk: blijf kritisch, maar wees ook constructief. Werk samen, zoek verbinding, en kies voor een hoopvol narratief. “Juist in deze overgangstijd, waarin oude systemen niet meer werken en het nieuwe nog vorm moet krijgen, is er ruimte voor creativiteit en verandering,” zegt ze. “Laten we die kans pakken. Want hoe kan je zin hebben in de toekomst als je alleen maar angst ziet? We moeten elkaar verhalen blijven vertellen die hoop geven.”
En daarin ziet zij een belangrijke opdracht voor de wetenschap en voor universiteiten: “Wij hebben een rol in het beschermen van de democratie, in het bewaken van feiten, maar ook in het inspireren tot dromen en het verleggen van grenzen. Dat is de kern van wetenschap! Alleen zo maken we jongeren weerbaar én enthousiast om hun talenten in te zetten. If you can dream it, you can do it!” 1 Deze expertgroep waar Annelien deel van uitmaakte, deed aanbevelingen om Horizon Europa te versterken met meer excellent onderzoek en innovatie voor een sterker en duurzamer Europa.
“Blijf kritisch, maar wees ook constructief. Werk samen, zoek verbinding, en kies voor een hoopvol narratief. “
